Grażyna Bacewicz – Patronka Szkoły

Wybitna polska kompozytorka i skrzypaczka. Urodziła się 5 lutego 1909 w Łodzi, a zmarła 17 stycznia 1969 w Warszawie.

Edukację muzyczną rozpoczęła w domu rodzinnym, gdzie początkowo ojciec – Wincenty Bacewicz (Vincas Bacevičius) uczył ją gry na fortepianie i skrzypcach. Dalszą naukę, od roku 1919, kontynuowała w Konserwatorium Muzycznym Heleny Kijeńskiej-Dobkiewiczowej w Łodzi, gdzie oprócz nauki gry na tych dwóch instrumentach kształciła się w zakresie teorii muzyki, a w roku 1924 rozpoczęła studia muzyczne w Konserwatorium Warszawskim, gdyż cała jej rodzina przeniosła się rok wcześniej do Warszawy. W Konserwatorium Warszawskim studiowała kompozycję u Kazimierza Sikorskiego, grę na skrzypcach u Józefa Jarzębskiego i grę na fortepianie u Józefa Turczyńskiego.

Równolegle, niestety tylko na przeciąg półtora roku, podjęła studia filozoficzne w Uniwersytecie Warszawskim, wkrótce także zrezygnowała z dalszej nauki gry na fortepianie w Konserwatorium. Studia muzyczne ukończyła w 1932 roku uzyskując dwa dyplomy – z kompozycji i gry na skrzypcach i bezpośrednio potem podjęła dwuletnie studia kompozytorskie u Nadii Boulanger w Ecole Normale de Musique w Paryżu (1932-33). Uzyskanie stypendium na te studia było możliwe dzięki hojności Ignacego Jana Paderewskiego. Nadia Boulanger, u której zresztą kształciło się wielu Polaków, potrafiła w znakomity sposób przekazywać wiedzę w zakresie warsztatu kompozytorskiego, co okazało się niezwykle pomocne w późniejszej karierze artystycznej Grażyny Bacewicz. Korzystając z pobytu we Francji doskonaliła ona umiejętność gry na skrzypcach u Henri Toureta. Do Paryża powróciła raz jeszcze w 1934 roku, by kontynuować zgłębianie tajników gry na skrzypcach, tym razem u węgierskiego wirtuoza i pedagoga - Carla Flescha.

Uzyskanie tak wielostronnego wykształcenia w grze na tym instrumencie pozwoliło Grażynie Bacewicz odnosić pierwsze sukcesy już w 1935 roku, kiedy udział w I Międzynarodowym Konkursie Skrzypcowym im. Henryka Wieniawskiego w Warszawie przyniósł jej pierwsze wyróżnienie, a to z kolei zaowocowało w latach 1936-38 współpracą z warszawską Orkiestrą Polskiego Radia, zorganizowaną przez Grzegorza Filetberga. Koncertowała też często, wspólnie z bratem Kiejstutem, doskonałym pianistą, jeszcze przed wybuchem II wojny światowej, w wielu krajach europejskich. W czasie okupacji niemieckiej występowała na koncertach konspiracyjnych i koncertach Rady Głównej Opiekuńczej. Po wojnie znana była z licznych występów, także specjalnych recitali, na estradach koncertowych w Polsce, a także poza jej granicami. Działalność koncertową, wykonawczą prowadziła do roku 1953, ale równolegle do niej pracowała jako pedagog gry na skrzypcach i przedmiotów teorii muzyki w Państwowym Konserwatorium Muzycznym w Łodzi. Dzisiejsza Akademia Muzyczna w Łodzi nosi imiona Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów.

Od wczesnych lat 50-ych, a po przerwaniu działalności koncertowej jeszcze intensywniej, poświęciła się prawie wyłącznie kompozycji i nauczaniu. Od 1966 (a od 1967 roku już jako profesor zwyczajny) aż do śmierci pracowała w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Warszawie, prowadząc klasę kompozycji. Zapraszano ją również do prac w jury konkursów skrzypcowych i kompozytorskich, m.in. w Liège, Paryżu, Moskwie, Neapolu, Budapeszcie, Poznaniu i Warszawie. W latach 1955-57 i 1960-69 pełniła również funkcję wiceprezesa zarządu Związku Kompozytorów Polskich.

Jako wykształcona i koncertująca skrzypaczka, Grażyna Bacewicz w sposób naturalny poświęciła szczególną uwagę muzyce na skrzypce oraz inne instrumenty smyczkowe, jest autorką siedmiu koncertów skrzypcowych, dwóch koncertów wiolonczelowych i koncertu altówkowego. Skomponowała także siedem kwartetów smyczkowych, pięć sonat na skrzypce i fortepian oraz dwie sonaty na skrzypce solo. Utwory te znajdują się w repertuarze wielu znakomitych wykonawców, wielokrotnie je nagrywano, a wykonywane są na estradach całego świata do dziś.

Twórczość kompozytorska przyniosła Grażynie Bacewicz szereg znaczących nagród i wyróżnień. I tak: w 1933 roku "Kwintet na instrumenty dęte" (1932) otrzymał I nagrodę na konkursie kompozytorskim Towarzystwa "Aide aux femmes de professions libres" w Paryżu, w 1936 "Trio na obój, skrzypce i wiolonczelę" (1935) zdobyło II nagrodę na konkursie kompozytorskim Towarzystwa Wydawniczego Muzyki Polskiej , a "Sinfonietta" na orkiestrę smyczkową (1929) uzyskała wyróżnienie, w 1949 "Koncert fortepianowy" (1949) uzyskał II nagrodę (pierwszej nie przyznano) na Konkursie Kompozytorskim im. Fryderyka Chopina, zorganizowanym przez Związek Kompozytorów Polskich w Warszawie, w 1951 „Kwartet smyczkowy nr 4” (1951) otrzymał I nagrodę na Międzynarodowym Konkursie Kompozytorskim w Liège, a w 1956 na tym samym konkursie "Kwartet smyczkowy nr 5" - II nagrodę, w 1960 roku III lokatę w dziale utworów orkiestrowych (pierwszej i drugiej nie przyznano) na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu uzyskała „Muzyka na smyczki, trąbki i perkusję”, a w 1965 "Koncert skrzypcowy nr 7" (1965) zdobył nagrodę Rządu Belgijskiego i złoty medal na Międzynarodowym Konkursie Kompozytorskim w Brukseli. Wśród nagród poczesne miejsce zajmują nagrody przyznane za całokształt twórczości kompozytorskiej, a w tej kategorii wymienia się m.in. nagrodę muzyczną miasta Warszawy uzyskaną w 1949 roku, Nagrodę Państwową III stopnia w 1950 roku,  I nagrodę na Festiwalu Muzyki Polskiej za całokształt twórczości festiwalowej w 1951, w 1952 - Nagrodę Państwową II stopnia za "Koncert skrzypcowy nr 4" (1951) i wspomniany "Kwartet smyczkowy nr 4" oraz "Sonatę skrzypcową nr 4", w 1955 - Nagrodę Ministra Kultury i Sztuki za "Symfonię nr 4" (1953), "Koncert skrzypcowy nr 3" (1948) i "Kwartet smyczkowy nr 3" (1947), w 1960 – Nagrodę Związku Kompozytorów Polskich za wybitne osiągnięcia w dziedzinie twórczości kompozytorskiej, a w 1962 - Nagrodę II stopnia Ministra Kultury i Sztuki. Została również odznaczona m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1953) i Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1955).

Twórczość Grażyny Bacewicz jest niezwykle bogata i różnorodna, począwszy od miniatur solowych, poprzez pieśni, kantaty, muzykę do baletów, utwory kameralne aż do dzieł symfonicznych, muzyki filmowej czy muzyki do spektakli teatralnych. Jest też autorką opery … radiowej. Twórczość ta jest więc kwalifikowana często jako neoklasyczna i jest zapowiedzią awangardy lat 50-ych. Istotne jest to, iż zauważalne są w niej elementy narodowe, których źródłem była muzyka ludowa, a więc podobnie jak działo się to w muzyce Enescu, Bartoka czy Strawińskiego. W początkowym okresie twórczości muzyka ta jest przede wszystkim wynikiem fascynacji kompozycjami Karola Szymanowskiego, także impresjonizmem i bez wątpienia w ogóle muzyką francuską. Dzięki tym cechom, a także konsekwencji w konstrukcji formalnej, muzyka Grażyny Bacewicz jest autentyczna, pełna witalności, soczystości i specyficznej dynamiki, a spotykany tam liryzm jest – w myśl jej zasad – nieodzownym w sztuce elementem piękna, pozwalającym na prawdziwe przeżycie dzieła muzycznego. W pewnym okresie odchodzi od zasad neoklasycznych skłaniając się do komponowania w stylu pseudoromantycznym, choć niekiedy pojawiają się w niej te cechy, które niesie muzyka prokofiewowska, a więc jest energiczna, monumentalna, z akcentami dramatyzmu. Znakomite poczucie humoru, skłonność do ironii, chroni tę muzykę przed zbędnym patosem i dodaje jej walor wyrazistości. Bez wątpienia dorobek Grażyny Bacewicz to wspaniałe dzieła muzyki połowy XX wieku.

Patronką Szkoły Grażyna Bacewicz została decyzją Ministra Kultury i Sztuki, a nadanie imienia miało miejsce podczas  uroczystej inauguracji nowego roku szkolnego 3 września 1979 roku. W uroczystości tej udział wzięły m.in. siostra kompozytorki, Wanda, a także córka Grażyny Bacewicz – Alina Biernacka. Tym samym szkoła muzyczna na warszawskiej Woli stała się szóstą (po Gdańsku, Wrocławiu, Koszalinie, Nowej Soli i Jaworznie) szkołą noszącą imię tej znakomitej polskiej twórczyni.

Pochowana została w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie